چکیده

سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Investing) نوعی از سرمایه‌گذاری می‌باشد که اکثرا بر استارتاپ‌ها تمرکز دارد. در این نوع از سرمایه گذاری، به دلیل وجود ریسک‌های بالقوه در مسیر موفقیت و همچنین احتمال بسیار کمِ موفقیت‌های بزرگاستارتاپ‌ها، به سرمایه گذاران، خطرپذیر یا جسور گفته می‌شود. از طرفی به دلیل بالا بودن مبالغ مورد نیاز استارتاپ‌ها برای رشد و افزایش مقیاس، معمولا سرمایه‌گذاران خطرپذیر اشخاص حقوقی یا صندوق‌هایی هستند که سرمایه در دسترس خود را از مجموعه‌ای از افراد و نهادهای ثروتمند (صندوق‌های پژوهش و فناوری، صندوق‌های بازنشستگی، بانک‌ها و بیمه‌ها، نهادهای خیریه و دانشگاهی، شرکت‌های بزرگ و…) تأمین کرده‌اند. بازده این سرمایه گذاری می‌تواند بازه‌ای از صفر مطلق تا ۱۰۰۰۰۰% را تشکیل ‌دهد.

در ادامه با مفهوم سرمایه گذاری خطر پذیر، اهمیت، بازده، ویژگی‌ها، تفاوت‌های آن با سایر سرمایه‌ گذاری‌ها و همچنین دیگر روش‌های تأمین مالی استارتاپ آشنا می‌شوید.

خطر پذیر بودن این نوع از سرمایه گذاری دقیقا یعنی چی ؟

سرمایه‌گذار خطر پذیر نسبت به سرمایه‌گذاران فعال در سایر روش‌های سرمایه‌گذاری مانند: بورس سهام، صندوق‌های با درآمد ثابت، املاک و مستغلات و… ریسک بسیار بیش‌تری را متحمل می‌شود.

یک استارتاپ بسته به سطح و مرحله توسعه در معرض ریسک‌های متفاوتی از قبیل: تشکیل تیم، تولید نمونه اولیه محصول، تناسب محصول با بازار هدف، درآمدزایی، گسترش کسب و کار و… مواجه هست.

فرض کنید سرمایه گذار جسور، پس از شکل‌گیری نمونه اولیه محصول مبلغ ۳۵۰ میلیون تومان را در استارتاپی سرمایه‌گذاری می‌کند که موفقیت این استارتاپ و ایجاد بازده سرمایه‌گذاری در افقی ۵ الی ۷ ساله مستلزم تشکیل تیمی از افراد توانمند، توسعه محصولی متناسب با بازار هدف، ایجاد جریان‌های درآمدی پایدار و قابلیت رشد و افزایش مقیاس استارتاپ است.

بنابراین برخلاف سرمایه گذار فعال در بورس سهام که تنها در معرض ریسک‌های سیستماتیک مربوط به اقتصاد کلان، تورم و یا ریسک بازار است، سرمایه گذار خطر پذیر در معرض کلکسیونی از ریسک‌های سیستماتیک نامبرده و نیز ریسک‌هایی غیر سیستماتیک از قبیل ریسک‌های اندازه بازار، شدت رقابت، قوانین و مقررات، مقیاس‌پذیری، مدل درآمدی، وجود نمونه‌های مشابه خارجی، خروج از سرمایه‌گذاری و… خواهد بود.

ویژگی خطر پذیر بودن علاوه بر ریسک‌های بسیار این نوع سرمایه‌گذاری، به احتمال بسیار کمِ موفقیت‌های بسیار بزرگ در استارتاپ‌ها بر می‌گردد.

طبق داده‌های تاریخی صنعت سرمایه گذاری خطر پذیر، بازده اکثر سرمایه گذاری‌ها بسیار کم و یا صفر است. در این میان، تعدادی از سرمایه‌گذاری‌ها بازدهی چندین برابر اصل سرمایه (۳ تا ۱۰ برابر) و تعداد انگشت شماری بازده‌ای افسانه‌ای دارند. این تعداد انگشت شمار نه تنها زیان مربوط به سرمایه‌گذاری‌های ناموفق را جبران بلکه بخش قابل توجهی از بازده کل را تشکیل می‌دهند.

اهمیت و تأثیر

در واقع استارتاپ یا کسب و کاری نوپا که تکنولوژی محور و مقیاس‌پذیر است، ایجاد تحول در صنعت را مد نظر دارد، هدفش تسخیر ‌سریع بازار هدف و دستیابی به برتری است، بدون وجود سرمایه گذار شانس بسیار کمی برای موفقیت و رشد را در عرصه اقتصادی امروز دارد.

بازده سرمایه‌گذاری خطرپذیر

همانگونه که گفتیم این بازه گستره‌ای از صفر مطلق تا ۱۰۰۰۰۰% را تشکیل می‌دهد.

نمونه‌هایی از سرمایه گذاری‌های خطر پذیر که بازدهی نزدیک به کران بالای این بازه داشته‌اند:

در سال ۱۹۹۵ شرکت سرمایه گذاری خطر پذیر Benchmark Capital، مبلغ ۶.۷ میلیون دلار در پلتفرم امریکایی خرید و فروش آنلاین، eBay سرمایه گذاری و در سال ۱۹۹۹ با بازدهی معادل ۵ میلیارد دلار (بازده ۷۱۴۰۰%) از این استارتاپ خروج کرد و یا سرمایه گذار خطر پذیر، پیتر ثیل، نیم میلیون دلار در سال ۲۰۰۵ در فیسبوک سرمایه گذاری کرد و در سال ۲۰۱۲ به بازدهی معادل ۸۰۰۰۰% دست یافت.

بازده‌های افسانه‌ایِ نادر

بنابراین جذابیت‌ این صنعت برای سرمایه‌گذاران خطر پذیر، احتمال دستیابی به بازده‌ای افسانه‌ای است. بازده‌ای که به ندرت اتفاق می‌افتد…

طبق گفته مارک اندریسن، ‌بنیان‌گذار شرکت سرمایه‌گذاری خطر پذیر Andreessen Horowitz، از هر ۴۰۰۰ استارتاپی که به دنبال جذب سرمایه اند، تنها ۵% (۲۰۰ استارتاپ) قابل سرمایه‌گذاری هستند. از این تعداد نیز ۱۵ استارتاپ، ۹۵% بازده پرتفلیو را تشکیل می‌دهند. به بیان بهتر ۹۵% بازده یک پرتفلیو سرمایه‌گذاری، متعلق به ۷.۵% از استارتاپ‌های آن است.

در رابطه با بازده سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران با توجه به جوان بودن اکوسیستم کارآفرینی و بالتبع عدم وجود نمونه خروج‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر از استارتاپ‌های پرتفلیو خود، در حال حاضر نمی‌توان عددی را عنوان کرد اما محتمل‌ترین، نزدیک‌‌ترین و موفق‌ترین رویداد خروج سرمایه‌گذاری خطرپذیر، عرضه اولیه سهام دیجی‌کالا در بورس تهران به عنوان یکی از استارتاپ‌های موجود در پرتفلیوی شرکت سرمایه‌گذاری خطر پذیر «سرآوا پارس» است.

معمولاً سرمایه‌گذاران خطرپذیر در بازه زمانی ۵ الی ۷ سال پس از سرمایه‌گذاری، سهام خود در استارتاپ را به فروش رسانده و به فرآیندهای خروج از سرمایه گذاری وارد می‌شوند.