جناب آقای دکتر سید یحیی رهنمایی، مدیرعامل محترم صندوق زیست فناوری در «نشست اکوسیستم نوآوری ایران؛ نقد و نظر بر شکل گیری شتابدهنده ها و شرکت های دانش بنیان در دو دهه اخیر» در نمایشگاه ایران فارما 2023 ضمن برسی نقش شتابدهنده ها در آینده ی زیست بوم نوآوری، به نقد و برسی مشکلات کنونی آنها پرداختند.

این نشست در تاریخ 6 مهرماه 1402 با حضور دکتر کبریایی زاده؛ رئیس مرکز تحقیقات اقتصاد و مدیریت دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر فریدون مهبودی؛ بنیان گذار گروه دارویی سیناژن، دکتر سید یحیی رهنمایی؛ مدیرعامل صندوق زیست فناوری، دکتر حمیدرضا ربیعی؛ عضو هیات علمی دانشگاه شریف، دکتر محسن امینی؛ رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر احمدرضا دهپور؛ استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر احسان ابوطالب؛ عضو هیئت علمی و مدیر فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی گیلان و دکتر امیرحسین کاراگاه؛ مدیرعامل شرکت پرسیس ژن در نمایشگاه ایران فارما برگزار شد.

متن سخنرانی ایشان در نشست:

بسم الله الرحمن الرحیم منم عرض سلام دارم خدمت حضار گرامی 

به نظرم براي بررسي آينده زيست بوم نوآوري مي توان شتاب دهنده ها را به عنوان يكي از اجزاي مهم اين زيست بوم كه اتفاقا اكثر بازيگران آن جوان ها هستند مورد بررسي قرار داد. از ابتدای شکل گیری شتابدهنده‌ها ما در سیستم نوآوری کشور بودیم و شاهد این بودیم که کدامشان موفق اند و کدامشان شکست خورده اند.

در مورد شتاب دهنده ها هم مي توان گفت شبیه به برخي موارد ديگر، مدل كسب و كار را ما از نمونه هاي خارجي الگوبرداري كرديم اما عدم بومي سازي دقيق و عدم مطالعه دقيق مدل هاي كسب و كار شتاب دهنده هاي موفق خارجي منجر به آن شده كه امروز به غير از نوع شتاب دهنده هاي سازماني در بقيه موارد توفيق چنداني نداشتيم.

از طرفي اگر ما امروز بحث آن را داريم كه كشورهاي پيشرفته در حوزه صنعت دارو بر روي هوش مصنوعي كار می‌کنند باید بدانیم که هوش مصنوعي در صنعت دارو معنا دارد نه در كارخانجات دارويي!! سوال اينجاست كه آيا ما صنعت دارو داريم يا كارخانه هاي داروسازي؟ مشخصه بارز هر صنعتي، اقتصاد پويا و رقابتي است. ما در كشور صنعت دارو داشته ايم اما به دليل سوء مديريت در برخي از زمينه ها صنعت دارويي كشور به عنوان يكي از قديمي ترين صنايع و قوي ترين صنايع كشور در حال تبديل به كارخانه هاي دارويي است!! پس وقتي صحبت از ورود فناوري هاي نوظهور از جمله هوش مصنوعي در صنعت دارو مي كنيم حتما بايد از اكوسيستم نوآوري و به طور مثال شتاب دهنده ها استفاده كرد نوآوري باز مي تواند در وضعيت فعلي به اقتصاد و احياي صنعت دارو كمك كند. در مورد اینکه کشور میتواند در آینده نزديك پزشكي شخصي سازي شده در صنعت دارو داشته باشد شكي نيست اما بايد الزامات و مقدمات آن را پيش بيني كنيم. يكي از مقدمات آن اركان توسعه فناوري از جمله شتاب دهنده ها در زيست بوم نوآوري است.

امروز مي توان قويا ادعا كرد شتاب دهنده هاي موفق در كشور ما از نوع شتابدهنده‌های سازمانی است. يعني شتاب دهنده هايي كه در زنجيره ارزش يك شركت خصوصي بزرگ و داخل آن سازمان شكل گرفته است اين نوع شتاب دهنده ها از قبل شبكه وسيعي دارند و بسياري از ريسك هاي شتاب دهنده هاي مستقل را ندارند. مدل موفق اين شتاب دهنده ها را در كشور چین به تعداد زياد مي توان يافت. شرکت‌ها و سازمان هاي بزرگ به صورت درون سازماني شتابدهنده ایجاد میکنند پس به دنبال شبکه سازی نیستند بلکه از قبل شبکه را دارند. اتفاقی که در زيست بوم نوآوري ما افتاد این بود که شتابدهنده هايي زيادي ایجاد شدند. به صورتي كه تعداد شتاب دهنده ها با تعداد استارت آپ ها تناسب ندارد. معضل بعدي عدم مطالعه دقيق راجع به مدل كسب و كار شتاب دهنده ها بود.

من یه دسته بندی از شتابدهنده ها مي كنم؛ در دنیا شتابدهنده‌های عمودي و تخصصي با شتابدهنده‌های عمومی کاملاً متفاوت هستند. یعنی شتابدهنده‌هایی که در حوزه‌های تخصصی کار می‌کنند مثلاً درحوزه سلامت، مدلشان کاملاً متفاوت است با شتابدهنده‌های عمومی. مثلاً ما وای‌کامبینیتور را یک شتابدهنده عمومی میدانیم یعنی شتابدهنده‌ای که توسعه کسب و کار می‌کند وخیلی مسئله ای ندارد که ورودی آن it,ict یا سلامت باشد. درصد بالایی نزدیک ۳۰٪ از حدود  ۱۸۰ شتابدهنده که در کشور ایجاد شد نيز شتابدهنده های عمومی بودند. اما چرا موفق نبودند؟ اتفاقی که افتاد این بود که مدل کسب و‌کارشان را از شتابدهنده‌های تخصصی کپی کردند يعني به دنبال راهبري فني، ايجاد زيرساخت هاي تحقيق و توسعه و تامين مالي بدون در نظر گرفتن عمر فناوري و بازار آن حوزه رفتند درحالی که در شتابدهنده‌های عمومی موفق دنيا راهبري و آموزش در تهيه مدل كسب و كار، مديريت مسائل مالی و هزينه و درآمد، قانون تجارت و ساختار شرکتداری، نحوه تامين مالي با توجه به عمر فناوري و فرآيندهاي جذب سرمايه براي كسب و كار هاي نوپا است.

از طرف ديگر خود شتابدهنده یک شرکت است يعني يك شخصيت حقوقي مستقل در قانون تجارت. كه بايد مدل درآمدي و هزينه آن مديريت شود چطور مي توان از شركتي كه نمي تواند خودش را مديريت كند انتظار داشت شركت هاي نوپا موفق تحويل زيست بوم دهد؟ مدل كسب و كار يك شتاب دهنده موفق نمي تواند اين باشد كه ما یک سری طرح داشته باشیم فراخوان بدهیم بعد این طرح که آمد معرفی کنیم به یک منتور فنی. این موارد حاصل مشاهدات ما از اکوسیستم در طي سال هاي گذشته بوده است.

سوال: الان در صندوق مطالعه مدونی انجام شده؟ مطالعه ای داشتین که برای منتورها باید ساختارها را متفاوت کرد؟

ما در صندوق مطالعه دقیقی بر روی شتابدهنده‌ها نداریم. البته عليرغم نواقصي كه در ايجاد و توسعه شتاب دهنده ها وجود داشته است من معتقدم تفکر ایجاد شتابدهنده در كشور یک تفکر ناب و ارزشمند بوده است. ما براي توسعه زيست بوم نوآوري حتما به ايجاد اركان و اجزاي آن و در مرحله بعد ايجاد هماهنگي و ارتباط معنادار و هوشمند بين اجزاي زيست بوم نياز داريم. زمانی که شتابدهنده‌ها شکل گرفتند؛ که با سراوا و پارک پردیس شروع شد، مطالعات ارزشمندي راجع به نياز به شتابدهنده‌ها ارائه شد در اصل اين دغدغه ايجاد شد اما الان اکوسیستم به شتابدهنده‌ها به عنوان یک بازیگر اصلی نگاه نمیکند و این یک اتفاق بد است. اگر ما امروز در واكسن آنفولانزا محصول داریم چنانچه ردگيري كنيد رد آن به يك شتاب دهنده بر ميگردد. ما نبايد رو به عقب حركت كنيم بلكه بايد مدل را اصلاح كنيم. اين آسيب شناسي در مورد خود زيست بوم نوآوري هم مطرح است.  در پايان من قطعا به آينده نوآوري و فناوري كشور اميدوارم و فكر ميكنم براي ايجاد و رشد فناوري و نوآوري در كشور همه حركت از فرد شروع مي شود بايد روحيه مطالبه گري از نهادهاي مرتبط در جهت توسعه زيست بوم شكل گيرد. اگر روحيه حركت و رشد در من شكل گيرد به ناچار نهادهاي مرتبط مثل معاونت علمي و صندوق نوآوري و صندوق هايي همچون صندوق زيست فناوري هم بايد حركت جدي كند و به اين ترتيب زيست بوم نوآوري قطعا رشد مي كند.

پایان متن/